قلب تپنده خرده‌فروشی و بازار 24 ساعته در جوار مسجدالحرام
در میانه قلب تپنده جهان اسلام و در سایه عظمت مسجدالحرام، یکی از چشمگیرترین پروژه‌های معماری و اقتصادی قرن بیست‌ویکم قد برافراشته است؛ برج ساعت مکه یا همان مجموعه ابراج البیت، نه‌تنها نمادی از توسعه شهری در عربستان‌سعودی به شمار می‌رود، بلکه یکی از مراکز مهم و پرشور خرده‌فروشی، گردشگری مذهبی، و خدمات بین‌المللی محسوب می‌شود. این مجموعه- که همزمان در خدمت زائران، مسافران و شهروندان قرار گرفته- نمونه‌ای منحصربه‌فرد از ترکیب معماری اسلامی با رویکردهای معاصر در توسعه زیرساخت‌های خدماتی است.
برج ساعت بخشی از پروژه بازسازی گسترده منطقه اطراف مسجدالحرام به‌شمار می‌رود که در راستای برنامه‌های کلان توسعه عمرانی شهر مکه و مطابق با اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان شکل گرفته است. این مجموعه که از هفت برج اصلی تشکیل شده، در سال ۲۰۱۲ به بهره‌برداری رسید و با ارتفاعی بالغ بر ۶۰۱ متر، درحال‌حاضر چهارمین ساختمان بلند جهان و بلندترین برج ساعتی دنیا به‌حساب می‌آید. ساعتی عظیم با قطر ۴۳ متر در بالاترین بخش این برج نصب شده که به‌عنوان بزرگ‌ترین ساعت جهان شناخته می‌شود و نمادی جهانی برای شهر مقدس مکه به‌حساب می‌آید.
اما در دل این سازه عظیم، یکی از مهم‌ترین و مجهزترین مراکز خرید جهان اسلام قرار دارد؛ مرکز خرید ابراج البیت که در چندطبقه نخست برج ساعت گسترش‌یافته، مساحتی بیش از ۱۵۰ هزار مترمربع را دربرمی‌گیرد و درطول سال، میزبان میلیون‌ها نفر از زائران، گردشگران و خریداران از اقصی‌نقاط جهان است. مجاورت آن با مسجدالحرام، سبب شده حرکت مداومی از جمعیت در تمام ساعات شبانه‌روز در آن جریان داشته باشد.
طراحی معماری داخلی مرکز خرید، ترکیبی از سبک معاصر با عناصر تزئینی اسلامی است. سنگ‌های مرمرین، ستون‌های بلند، نورپردازی مدرن، و مسیرهای دسترسی وسیع، فضای خریدی منظم، پرنور و چشم‌نواز را شکل داده‌اند. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این مجموعه، فعالیت شبانه‌روزی آن است. مرکز خرید ابراج البیت به‌عنوان تنها مرکز خرید ۲۴ ساعته در عربستان‌سعودی شناخته می‌شود و این قابلیت به زائرانی که درطول شبانه‌روز درحال عبادت یا تردد در اطراف مسجدالحرامند، اجازه می‌دهد در هر ساعتی از شب یا روز به خدمات فروشگاهی، غذایی و رفاهی این مرکز دسترسی داشته باشند.
در این مرکز بیش از ۴۰۰ فروشگاه فعالیت دارند که طیفی گسترده از برندهای جهانی و منطقه‌ای را دربرمی‌گیرند؛ از پوشاک و ساعت‌های لوکس گرفته تا لوازم آرایشی، الکترونیکی، کتاب‌های مذهبی و سوغات حج. برندهایی همچون Rolex ،Carrefour ،Hugo Boss ،Swarovski Victoria's Secret ،adidas ،DKNY، و Mac، ازجمله فروشگاه‌های شاخص این مجموعه هستند. درکنار آنها، فروشگاه‌هایی با رویکرد بومی نیز حضور دارند که به عرضه کالاهای سنتی و فرهنگی عربستان می‌پردازند؛ ازجمله عطرهای عربی، لباس‌های عبایی، خرماهای ممتاز، جانماز، تسبیح و فرش‌های دستباف که برای زائران و مسافران به‌ویژه در ایام حج و عمره، از جذابیت خاصی برخوردارند.
بخش فودکورت و رستوران‌های این مرکز هم از نقاط‌قوت آن به‌شمار می‌رود. در طبقه فوقانی مرکز خرید، فودکورتی با بیش از ۵۵۰۰ صندلی طراحی شده که نمایی بی‌نظیر از مسجدالحرام دارد. تنوع غذاها از فست‌فودهای بین‌المللی تا غذاهای اصیل عربی و آسیایی را دربرمی‌گیرد. برندهایی مانند کی‌اف‌سی، هارديز، پیتزا هات و رستوران‌های لبنانی و هندی در این فضا فعالیت می‌کنند. فضای باز، پنجره‌های سراسری و چشم‌انداز مذهبی هنگام صرف غذا، حس معنوی خاصی را به تجربه خرید و غذا خوردن در این مجموعه می‌افزاید.
از منظر خدماتی، این مرکز خرید به استانداردهای جهانی بسیار نزدیک است. پارکینگ بزرگ مجموعه با ظرفیت بیش از هزار خودرو، آسانسورهای پرسرعت، دستگاه‌های تهویه پیشرفته، تابلوهای راهنما به چند زبان و حضور نیروهای خدماتی آموزش‌دیده، تجربه‌ای روان و بی‌دردسر برای بازدیدکنندگان مهیا کرده است. در هر طبقه، اتاق‌هایی اختصاصی برای اقامه نماز درنظر گرفته شده که با رعایت کامل اصول بهداشتی و تهویه مناسب، به یکی از شاخصه‌های معنوی این مرکز بدل شده‌اند.
در طبقات فوقانی برج ساعت، علاوه‌بر هتل‌های پنج‌ستاره، یک موزه فرهنگی و علمی نیز قرار دارد که به بررسی مفهوم زمان، تاریخ‌نگاری، علوم نجوم و ساختار برج ساعت اختصاص دارد. این موزه که با همکاری بنیاد علمی ملک عبدالعزیز تاسیس شده، میزبان تورهای آموزشی برای زائران و دانش‌آموزان است. درکنار آن، رصدخانه نجومی مجموعه نیز امکانی برای رصد ماه و انجام محاسبات شرعی مرتبط با تقویم هجری قمری فراهم کرده است.
نکته قابل‌توجه درباره مرکز خرید ابراج البیت حضور گسترده بازدیدکنندگان از فرهنگ‌ها، زبان‌ها و مذاهب مختلف است. این مرکز همان‌طور که در ساختار خود چندملیتی طراحی شده، از نظر کارکرد نیز به بستر تبادل فرهنگی و اجتماعی بین زائران بدل شده است. حضور کارکنانی مسلط به زبان‌های انگلیسی، اردو، فارسی و عربی، نیازهای ارتباطی بازدیدکنندگان را تسهیل و فضای مرکز را به تجربه‌ای جهانی تبدیل کرده است.
مجموعه ابراج البیت نه‌تنها در خدمت زائران مسجدالحرام، بلکه الگویی از توسعه اقتصادی مبتنی‌بر نیازهای زیارتی، گردشگری و تجاری در شهرهای مذهبی به‌شمار می‌رود. این مجموعه نشان می‌دهد چگونه می‌توان میان هویت معنوی یک مکان و الزامات معاصر زندگی شهری، تعادلی کارآمد برقرار کرد. درکنار عناصر معماری فاخر، دسترسی شبانه‌روزی، تنوع برندها، و خدمات رفاهی گسترده، مرکز خرید برج ساعت مکه به یکی از متفاوت‌ترین مقاصد خرید و بازدید در جهان اسلام تبدیل شده است.
