مراکز خریدی که در دل بحران اجرا بهای خود را بخشیدند

همراهی در بزنگاه‌های بحرانی؛ روایت یک سنت ارزشمند در مدیریت مراکز خرید ایران

در شرایطی که اقتصاد ایران با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، نوسانات ارزی، کاهش قدرت خرید مردم و فشارهای روزافزون بر کسب‌وکارهای خرد و متوسط روبه‌رو است، رفتار و تصمیمات مدیران مراکز خرید می‌تواند نقشی حیاتی در حفظ پایداری اکوسیستم خرده‌فروشی ایفا کند. این نقش زمانی پررنگ‌تر می‌شود که جامعه در وضعیت بحرانی یا غیرعادی قرار دارد و انعطاف‌پذیری نهادهای اقتصادی می‌تواند مرز میان ادامه بقا یا فروپاشی یک فعالیت تجاری باشد.

یکی از سنت‌های نیکویی که در طول سال‌های گذشته در میان بخشی از مدیران و مالکان مراکز تجاری کشور نهادینه شده، «بخشش داوطلبانه اجاره‌بها» در دوره‌های بحرانی است؛ سنتی که در دوران شیوع ویروس کرونا به‌صورت جدی‌تر آغاز شد و امروز نیز در شرایط جدید اقتصادی و اجتماعی، بار دیگر جان گرفته است.

از همدلی کرونایی تا بلوغ مدیریتی امروز

با آغاز بحران کرونا در سال ۱۳۹۸ و تعطیلی گسترده اصناف، بسیاری از مراکز خرید با واقعیتی تازه مواجه شدند: مستأجرانی که عملاً درآمدی نداشتند و در عین حال باید اجاره‌های ثابت و سنگینی پرداخت می‌کردند. در آن زمان، واکنش برخی مالکان مراکز خرید ایران فراتر از انتظار بود؛ نه‌تنها مطالبه‌ای بابت اجاره ایام تعطیلی نداشتند، بلکه در بسیاری موارد به صورت داوطلبانه، اقدام به بخشش چندین ماه از اجاره‌بهای کسبه کردند.

این تجربه که در ابتدا به‌مثابه اقدامی احساسی یا اضطراری تلقی می‌شد، به‌مرور زمان جای خود را به نوعی «بلوغ در مدیریت مراکز خرید» داد؛ مدیریتی که فراتر از جنبه‌های صرفاً مالی و قراردادی، به روابط انسانی، وفاداری بلندمدت مستأجران، و پایداری کلی بازار توجه می‌کرد. امروز، در مواجهه با چالش‌های اقتصادی نوین، این بلوغ بار دیگر در قالب تصمیماتی مسئولانه و انسان‌محور نمود یافته است.

در هفته‌های اخیر، موج تازه‌ای از همدلی و همراهی از سوی برخی مراکز خرید مطرح کشور شکل گرفته است. در حالی‌که بخش زیادی از اصناف از کاهش فروش، افزایش هزینه‌های سربار و دشواری‌های نقدینگی رنج می‌برند، ۱۵ مرکز تجاری شناخته‌شده کشور تصمیم گرفتند با اقدامی نمادین اما مؤثر، بخشی از اجاره‌بهای مستأجران خود را ببخشند.

 

اسامی مراکز خرید و میزان بخشش اجاره‌بها به شرح زیر است:

• مرکز تجاری کیش

• مرکز خرید دامون کیش 

• هدیش مال (تهران) 

• مرکز خرید ستاره‌باران (تبریز) 

• مرکز خرید آتریوم (تهران) 

• مجتمع تجاری همیلا (تهران) 

• مجتمع تجاری دلگشا (تهران) 

• شوش سیتی سنتر (تهران) 

• هروی سنتر (تهران)

• مرکز تجاری اپال (تهران)

• هایپراستار (مارلیک)

• هایپر استار باکری (تهران)

• زیما مال (تهران)

• رزمال (تهران)

• مرکز خرید جهان نما (مشهد)

معنای فراتر از بخشش مالی

در نگاه اول، بخشش ۱۰ تا ۳۰ روز از اجاره‌بها شاید اقدامی صرفاً مالی به‌نظر برسد، اما در واقع این تصمیمات لایه‌های عمیق‌تری از معنا را در خود دارند:

1. تثبیت روابط بلندمدت با مستأجران: چنین رفتارهایی باعث افزایش وفاداری کسبه به مرکز خرید می‌شود و نرخ خروج مستأجران را کاهش می‌دهد.

2. تقویت اعتماد متقابل: در فضایی که اغلب روابط تجاری بر اساس قراردادهای سختگیرانه شکل می‌گیرد، این‌گونه تصمیمات وجه انسانی روابط را برجسته می‌سازد.

3. افزایش تاب‌آوری کسب‌وکارهای کوچک: بسیاری از مغازه‌داران کوچک در صورت ادامه فشارهای مالی ممکن است ناگزیر به تعطیلی شوند. این بخشش‌ها می‌تواند همان کمک نجات‌بخش حیاتی باشد.

4. تأثیر مثبت بر برندینگ مرکز خرید: امروز مراکزی که در بزنگاه‌ها در کنار کسبه خود می‌ایستند، از دید افکار عمومی، فعالان بازار و مشتریان، تصویری مثبت و مسئولانه کسب می‌کنند که این خود مزیت رقابتی محسوب می‌شود.

 

مسئولیت اجتماعی؛ از شعار تا عمل

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) سال‌هاست در ادبیات مدیریت کسب‌وکار مطرح شده، اما هنوز بسیاری از بنگاه‌ها در ایران آن را به سطح برگزاری جشن‌ها و فعالیت‌های تبلیغاتی تقلیل می‌دهند. در حالی‌که یکی از واقعی‌ترین جلوه‌های مسئولیت اجتماعی، حمایت از زنجیره‌های پایین‌دستی کسب‌وکار، به‌ویژه در شرایط بحرانی است.

اقدام این ۱۳ مرکز تجاری نشان می‌دهد که مفاهیم مدرن مدیریتی در حال نهادینه‌شدن در بخشی از صنعت خرده‌فروشی ایران هستند. این حرکت‌ها، اگرچه هنوز در اقلیت قرار دارند، اما می‌توانند به‌تدریج به یک "استاندارد رفتاری" در بین مراکز خرید تبدیل شوند.

 

آیا این سنت گسترش می‌یابد؟

اگرچه اقدامات فوق‌الذکر به‌صورت داوطلبانه و موردی صورت گرفته‌اند، اما شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از مدیران دیگر مراکز تجاری کشور نیز نسبت به این رویکرد علاقه‌مند شده‌اند. تجربه ثابت کرده مراکزی که در دوره‌های دشوار در کنار کسبه ایستاده‌اند، در دوره‌های رونق نیز از حمایت و وفاداری آنان بهره‌مند شده‌اند.

می‌توان انتظار داشت در صورت تداوم بحران‌های اقتصادی، «بخشش اجاره‌بها» یا اعمال سیاست‌های حمایتی مشابه، بیش از پیش در دستور کار مراکز تجاری قرار گیرد. به‌ویژه آن دسته از مراکزی که به حفظ برند، اعتبار اجتماعی و تعامل انسانی با مستأجران خود اهمیت می‌دهند.

 

آنچه این ‍۱۵ مرکز خرید انجام دادند، فراتر از یک تصمیم اقتصادی، به‌مثابه یک پیام فرهنگی و مدیریتی است. پیامی که می‌گوید: «در روزهای سخت، تنها نباشیم». شاید زمان آن فرا رسیده که این سنت ارزشمند به سیاستی سراسری در صنعت خرده‌فروشی کشور تبدیل شود؛ سیاستی که پایداری، اعتماد و همدلی را در قلب مراکز خرید زنده نگه می‌دارد.